Η performance art αποτελεί ένα καλλιτεχνικό μέσο το οποίο είχε ιδιαίτερη σημασία για την υψηλή τέχνη ολόκληρου του 20ου αιώνα. Αποτέλεσε αναπόσπαστο κομμάτι στην εξέλιξη καλλιτεχνικών ρευμάτων όπως εκείνο του Φουτουρισμού ή του Dada, τα οποία με έναν ιδιαίτερα προκλητικό τρόπο αποτύπωναν την απομάκρυνση των καλλιτεχνών από τις συντηρητικές μορφές τέχνης της ζωγραφικής και της παραδοσιακής γλυπτικής. Πολλοί καλλιτέχνες, μέσα σε αυτό το ανανεωτικό πλαίσιο, στράφηκαν στην performance art προκειμένου να επαναπροσδιορίσουν με μια πιο φρέσκη ματιά την καλλιτεχνική πρακτική τους.
Στην ουσία, η performance art είναι μια παράσταση η οποία άλλοτε είναι προσχεδιασμένη και ακολουθεί κάποιο συγκεκριμένο σενάριο, και άλλοτε εκτελείται αυθόρμητα. Παρουσιάζεται πάντα μπροστά σε κοινό αλλά δεν επιδέχεται πάντα της συμμετοχής του. Τέσσερα είναι τα βασικά στοιχεία της μορφολογίας της performance art: η εξέλιξή της παράστασης στα πλαίσια ενός φυσικού χώρου, η εξέλιξή της μέσα σε συγκεκριμένα χρονικά πλαίσια, η φυσική παρουσία του καλλιτέχνη στον χώρο αυτό, και η ανάπτυξη της ιδιαίτερης σχέσης ανάμεσα στον καλλιτέχνη και στο κοινό.
Ακόμα και σε περιπτώσεις κατά τις οποίες η performance προβάλλεται μέσω κάποιου video, σε μια μαγνητοσκοπημένη performance που μπορεί να εκτίθεται σε κάποιον μουσειακό χώρο ας πούμε –σε διαφορετικά δηλαδή χωρικά και χρονικά πλαίσια από εκείνα που είχε διαδραματιστεί αρχικά – η παρουσία του καλλιτέχνη και του κοινού είναι φανερά στοιχεία που κυριαρχούν μέσα στην εικόνα.
Η performance art βρέθηκε στο ζενίθ της κατά την περίοδο του μεταμοντερνισμού, ιδιαίτερα μετά την πτώση του ρεύματος του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, μέσα στη δεκαετία του 1960 περίπου. Ιδιαίτερα κατά της διάρκεια της συγκεκριμένης δεκαετίας, επικεντρώθηκε στην κίνηση του ανθρώπινου σώματος και στην ίδια τη φυσιολογία του ανθρώπινου σώματος. Για τον λόγο αυτό συχνά αναφέρεται και με τον όρο «Body Art».
Ένας καλλιτέχνης που θεωρείται ηγετική φιγούρα στην καθιέρωση της performance art υπήρξε ο Αμερικανός Allan Kaprow. Η κίνηση μέσα στον χώρο σε συνάρτηση με τον χρόνο αποτέλεσε σημαντική ανησυχία της δουλειάς του καλλιτέχνη. Στη τέχνη του, μπορεί κανείς να διακρίνει να θίγονται βασικά ζητήματα που αφορούν στην ιδέα της «αλλαγής», στην έννοια του «τυχαίου» και στην «σημασία του στιγμιαίου» όπως βιώνονται μέσα στην ανθρώπινη καθημερινότητα.
Ο Kaprow αναζητούσε τρόπους για να δημιουργήσει εμπειρίες σε πραγματικό χρόνο μέσα στη δουλειά του. Για τον ίδιο ήταν σημαντικό να δημιουργήσει ένα περιβάλλον το οποίο θα επέτρεπε κατεξοχήν τη διάδραση με το κοινό. Ήδη από το 1958, είχε ξεκινήσει να δημιουργεί «περιβάλλοντα» τα οποία διαδραματίζονταν σε πραγματικό χώρο και χρόνο, μπροστά στο κοινό και τα οποία είχαν μια ιδιαίτερη αληθοφανή ουσία και ποιότητα.
Ένας ακόμη καλλιτέχνης που ασχολήθηκε με τη κίνηση του ανθρώπινου σώματος, υπήρξε ο Γάλλος Yves Klein. Στις «Ανθρωπομετρίες» του [Anthropométries] –όπου κατέληξε μέσα από μια σειρά πειραματισμών –μοντέλα θηλυκού γένους χρησιμοποιούν το γυμνό σώμα τους ως πινέλο. Αφού καλύπτονται με μπλε μπογιά, αφήνουν στη συνέχεια το αποτύπωμά τους πάνω σε καμβάδες. Έτσι δημιουργείται μια performance της οποίας ενορχηστρωτής είναι ο ίδιος ο καλλιτέχνης.
Αυτή την ιδιαίτερα πρωτοποριακή performance παρακολούθησε το Γαλλικό κοινό το 1960 στο Παρίσι. Τα γυμνά μοντέλα αποτύπωναν τη μορφολογία του σώματός τους σε μπλε χρώμα πάνω σε λευκές επιφάνειες από καμβά. Κατά τη διάρκεια της performance ένα μουσικό σύνολο έπαιζε μια μονότονη μουσική συμφωνία. Η πρωτοποριακή αυτή performance είχε διάρκεια είκοσι λεπτών, αφήνοντας εμβρόντητο το κοινό.
Εκτός από το σώμα, η performance art επηρεασμένη από τον κοινωνικό και πολιτικό αναβρασμό της δεκαετίας του 1960, ενσωμάτωσε και άλλα στοιχεία που είχαν να κάνουν περισσότερο με την ανθρώπινη δράση και πράξη παρά με το καλλιτεχνική παραγωγή ενός αντικειμένου. Τέτοιες δράσεις είναι συνδεδεμένες με τον ακτιβισμό που προήλθε από τον πολιτικό αναβρασμό και με την ανάπτυξη του φεμινιστικού κινήματος που έφερε στο προσκήνιο την φεμινιστική τέχνη.
Αναστασία Βουτσά (Εικαστικός - Μουσειολόγος)
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
- Goldberg, R., 1998, Performance: Live Art Since 1960, Harry N. Abrams, NY
- Jones, A., 2006, A Companion to Contemporary Art Since 1945, Blackwell Publishing, Ltd
- Marvin, C., 1996, Performance: A Critical Introduction, London and New York, Routledge
- Yves Klein Archives.org – official website
- Allankaprow.com- official website