Ο Χριστός με το νόμισμα, 1516

Έργα του επίσης είναι, «Ο Χριστός με το νόμισμα» παραγγελία του δούκα της Φερράρα, «Η Παρθένος λατρεμένη από δύο αγίους», «Η Ανάσταση του Χριστού» και «Ο ενταφιασμός» 1525, παραγγελία του Φεντερίκο Γκοντσάγκα. Το τελευταίο έργο είναι ένα ακόμα δείγμα των απηχήσεων του Μιχαήλ Αγγέλου και του Ραφαήλ, που χάνονται όμως μέσα σε μια διαφορετική και τολμηρή χρωματική αίσθηση, με φωτεινά λευκά πάνω σε σκοτεινούς όγκους και με τη συγκινητική και ανθρώπινη συμμετοχή στο δράμα, που περιλαμβάνεται μέσα στο αρμονικό και ρυθμικό ελλειψοειδές σχήμα των μορφών γύρω από το σώμα του νεκρού Χριστού.

Εισόδια της Θεοτόκου, (λεπτομέρεια), 1534-1538Το 1526 εγκαινιάστηκε στους Φράρι το «Εικονοστάσιο Πέζαρο». Είναι μια πρόσθετη κατάκτηση του χώρου και του φωτός. Το συνθετικό εύρημα της τοποθετήσεως της Παναγίας με το βρέφος στο δεξιό μέρος του πίνακα πάνω σε ένα ψηλό βάθρο, πλαισιωμένης, στα αριστερά του παρατηρητή, από τον άγιο Πέτρο καθιστό, δεξιά από τον άγιο Φραγκίσκο όρθιο και γονατιστούς συμμετρικά σε δύο ομάδες, τον Γιάκοπο Πέζαρο, νικητή των Τούρκων, με την Αγία Μαύρα και τους συγγενείς του, δίνει στον πίνακα απεριόριστο βάθος, που οργανώνεται και συγχρόνως τονίζεται από τους δύο προοπτικά παρουσιασμένους κίονες, οι οποίοι αρχικά διακόπτονταν στο επάνω μέρος από μια ελαφρά περαστική νέφωση, όπου δύο άγγελοι, όμοιοι με ερωτιδείς, κρατούν τον σταυρό.

Εισόδια της Θεοτόκου, 1534-1538

Μαγδαληνή, 1531-1533Στον πίνακα αυτό προστίθεται το 1530 «Το Μαρτύριο του Αγίου Πέτρου», για την εκκλησία των Αγίων Ιωάννου και Παύλου, όπου καταστράφηκε από πυρκαγιά. Το 1531 ο Τισιανός ζωγράφισε για τον μαρκήσιο Γκοντσάγκα τη «Μαγδαληνή». Είναι ένας τύπος αρχαίας αισθησιακής Αφροδίτης, που παρά τη συγκρατημένη στάση μετάνοιας, είναι στην πραγματικότητα υπέροχη και θριαμβική γυναίκα σε όλη την υπερηφάνεια μιας ασύγκριτης σάρκας, που καλύπτεται με πρωτότυπη ζωγραφική εφευρετικότητα, μόνο από την πλούσια κυματιστή πυρόξανθη κόμη της. Ένα ακόμα πρόσχημα για την εξύμνηση της γυναικείας ομορφιάς είναι η «Αφροδίτη με το σκυλάκι».

Προσωπογραφία ανδρός, με την επωνυμία "Νεαρός Άγγλος", 1540-1545Η φήμη του Τισιανού είχε κατακτήσει πια τις ιταλικές και ευρωπαϊκές αυλές. Είναι η εποχή των προσωπογραφιών του Φεντερίκο Γκοντσάγκα, του καρδινάλιου Ιππολύτου των Μεδίκων, του δόγη Αντρέα Γκρίττι, του Φραντσέσκο ντέλλα Ρόβερε, του Φραγκίσκου Α' και του Καρόλου Ε', που το 1533 τον ανακήρυξε κόμη Παλατίνο. Ενώ ο πάπας Παύλος Γ' Φαρνέζε τον προσκάλεσε στο Βατικανό για την περίφημη σειρά των προσωπογραφιών. Στο έργο του «Προσωπογραφία ανδρός, με την επωνυμία Νεαρός Άγγλος» (1540-1545), ο νέος κοιτάζει με ένα έντονο και γεμάτο συγκίνηση βλέμμα, όπου τα ονειροπόλα μάτια του δεν είναι τίποτα άλλο από λίγο χρώμα πάνω σε ένα τραχύ μουσαμά.

Παναγία με τους Αγίους και μέλη της οικογένειας Πέζαρο, 1519-1526Στο έργο του «Παναγία με αγίους και μέλη της οικογένειας Πέζαρο» (1519-1526), παρατηρούμε την Παναγία στο κέντρο της εικόνας και δύο αγίους που την συνοδεύουν. Τον Άγιο Φραγκίσκο, που τον αναγνωρίζουμε από τα στίγματα και τον Άγιο Πέτρο, που έχει αποθέσει το σύμβολό του, το κλειδί στα σκαλοπάτια του θρόνου. Ο πίνακας προοριζόταν για την Αγία Τράπεζα. Η εικόνα αποτελούσε ευχαριστήριο ανάθημα για τη νίκη του Βενετού ευπατρίδη Γιάκοπο Πέζαρο κατά των Τούρκων. Ο Τισιανός τον απεικόνισε γονατιστό μπροστά στην Παναγία, ενώ πίσω του έβαλε έναν θωρακισμένο σημαιοφόρο να σέρνει έναν Τούρκο αιχμάλωτο. Η Παναγία και ο Άγιος Πέτρος κοιτάζουν τον Πέζαρο με καλοσύνη, ενώ ο Άγιος Φραγκίσκος δείχνει στον μικρό Χριστό, τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, που γονατίζουν στις γωνιές του πίνακα. Η σκηνή μοιάζει να διαδραματίζεται σε ένα αίθριο, με δύο γιγάντιες κολώνες που χάνονται στα σύννεφα, όπου δύο μικροί άγγελοι, προσπαθούν παίζοντας να σηκώσουν τον Σταυρό. Ο Τισιανός κατόρθωσε να δώσει ενότητα στον πίνακα με τον κατάλληλο χειρισμό του φωτός, της ατμόσφαιρας και του χρώματος. Το λάβαρο το χρησιμοποιεί για να εξισορροπήσει την μορφή της Παναγίας.

Ο Ενταφιασμός, 1525Στον πίνακα «Ο Ενταφιασμός» (1525), συναντάμε τη δραματική αίσθηση και τον δυναμισμό, φορτωμένο με αντίθετες τάσεις. Πάθος αλλά και γλυπτική απόδοση στη δυνατή κατασκευή του Χριστού, που ο Τισιανός έχει βυθίσει στη σκιά, αφήνοντας στο φως μόνο τα συσπασμένα χέρια και τα γόνατα. Δέχεται την αρχιτεκτονική αντίληψη της γλυπτικής, μέσα σε μια σύνθεση που βασίζεται στον όγκο του ανθρώπινου σώματος και στις αντιθέσεις που προκύπτουν από την υπαγωγή του σε μια αρχιτεκτονική δυναμική. Η συγκίνηση του καλλιτέχνη διαλύεται μέσα στην πολυτέλεια της σκηνοθεσίας, μέσα στην πολύφωνη αρμονία από λευκά χρυσοκόκκινα, γαλάζια, καφέ και κίτρινα, που προβάλλονται στη θαμπή λάμψη ενός δειλινού καταιγίδας.

Πορτραίτο της Ελεονώρας Γκοντσάγκα, 1536-1537Ο Ντελά Πόρτα έγραψε στην Ελεονώρα ότι κατάπληκτος από τη θαυμαστή ομοιότητα του πορτραίτου, με δυσκολία συγκρατήθηκε για να μην φιλήσει το χέρι, τόσο ζωντανό του φάνηκε, στον πίνακα του Τισιανού «Πορτραίτο της Ελεονώρας Γκοντσάγκα» (1536-1537). Το ντελικάτο χέρι με το δαχτυλίδι φαίνεται πραγματικά έτοιμο να δεχτεί τον ασπασμό. Η πλούσια περιβολή και η γεμάτη αξιοπρέπεια στάση δημιουργούν μια απόσταση ανάμεσα στον θεατή και στο εικονιζόμενο πρόσωπο. Το πορτραίτο φιλοτεχνήθηκε στην Βενετία, όπου είναι γνωστό από μια επιστολή της δούκισσας στον σύζυγο της. Συγκεντρωμένος στις διακοσμήσεις του σκούρου φορέματος, στα πλούσια στολίδια και στην περίτεχνη κόμμωση, κοίταξε τον άστατο ουρανό πέρα από το παράθυρο και συνέλαβε μία από τις μελαγχολικές του όψεις. Ζωγράφισε τον ουρανό πάνω από ένα αναμνηστικό τοπίο, τα βουνά του χωριού του.

Η Αφροδίτη του Ουρμπίνο, 1538Στον πίνακα «Η Αφροδίτη του Ουρμπίνο» (1538), παρατηρούμε τον χειρισμό του Τισιανού στο χρώμα και στη στιλπνότητα του σώματος και του λευκού κρεβατιού. Στα 1540, ο καλλιτέχνης είχε ευρύνει τα εκφραστικά του μέσα και το ζωγραφικό του αίσθημα ανταποκρινόταν σε μια πιο συνθετική και αισθησιακή όραση. Υπάρχουν λοιπόν, πρόσθετα ζωντανά στοιχεία, όπως οι δύο υπηρέτριες που βγάζουν φορέματα από το σεντούκι, το κουλουριασμένο σκυλί και τα φυτά που προβάλλονται στο νυχτωμένο ουρανό. Όλες αυτές οι λεπτομέρειες, καθώς και η στοχαστική μορφή της Αφροδίτης, δημιουργούν την ποίηση της εικόνας. Ο Βαζάρι στο Ουρμπίνο όταν είδε τον πίνακα μιλούσε για μια νεαρή ανακλινόμενη Αφροδίτη, τριγυρισμένη από άνθη και λεπτά υφάσματα μεγάλης ομορφιάς.

Ο δόγης Αντρέα Γκρίττι, 1540Στο έργο του «Ο δόγης Αντρέα Γκρίττι» (1540), δεν είναι βέβαιο αν το πορτραίτο απεικονίζει τον δόγη Αντρέα Γκρίττι, που πέθανε το 1538 σε ηλικία 83 ετών, ή πρόκειται για ένα ιδεατό πορτραίτο, μεταθανάτιο, που θα ήθελε να δοξολογήσει την αδάμαστη ενεργητικότητά του, σε χρόνια ταραγμένα, όταν η Βενετία αγωνιζόταν σε στεριές και σε θάλασσες. Έργο εκπληκτικό σε δύναμη και ψυχολογική ένταση, που την τονίζει με το δυνατό χρώμα. Το επιβλητικό πρόσωπο είναι τοποθετημένο σε στάση τριών τετάρτων και στραμμένο προς τα δεξιά, ενώ το κεφάλι του, με μια γοργή κίνηση, στρέφεται προς τα αριστερά, σε ένα παιχνίδι στροφής μανιεριστικού τύπου. Στο πρώτο επίπεδο, το χέρι έχει αδράξει το ρούχο ενεργητικά, που σφίγγει το ραβδί και την προβιά. Το έργο τοποθετείται σε μια στιγμή αποφασιστική για τη μανιεριστική περίοδο του Τισιανού, όταν βρήκε νέες λύσεις για να δώσει περισσότερο βάθος στην τέχνη του. Το χρώμα σε καθαρές πινελιές.


Φωτογραφίες έργων:

Βιβλιογραφία:

- E.H. Gombrich, 1998, «Το χρονικό της Τέχνης», Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Τόμος 2ος, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι
- Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Τόμος 15ος, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι
- Τα Μεγάλα Μουσεία του Κόσμου, (Λούβρο-Παρίσι), (Παλαιά Πινακοθήκη-Μόναχο), (Ουφίτσι-Φλωρεντία), (Εθνική Πινακοθήκη-Ουάσιγκτων), 1970, Εκδόσεις Φυτράκη-Αθήναι
- Ανακαλύπτω την Τέχνη, Αναγέννηση, Alison Cole, 1994, Δεληθανάσης-Ερευνητές ΕΠΕ
- Ιστοσελίδα της Wikipedia