Σάββατο, 21 Νοεμβρίου 2015 16:17

Κεραμεική – Αγγειογραφία του 6ου αιώνα π.Χ.

Γράφτηκε από τον 
Αγγείο «François», αττικός μελανόμορφος ελικωτός κρατήρας, Φλωρεντία, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 570 π.Χ. Αγγείο «François», αττικός μελανόμορφος ελικωτός κρατήρας, Φλωρεντία, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 570 π.Χ.

Από το τελευταίο τέταρτο του 7ου αιώνα π.Χ. στην αττική αγγειογραφία επικρατεί ο μελανόμορφος ρυθμός τον οποίο είχαν εφεύρει οι αγγειογράφοι της πρωτοκορινθιακής κεραμεικής. Η διακόσμηση των αγγείων γινόταν με μαύρο γάνωμα πάνω στην ανοιχτόχρωμη επιφάνεια των αγγείων. Οι λεπτομέρειες των μορφών και της διακόσμησης χαράσσονταν πριν το ψήσιμο έχοντας δεχτεί πιθανώς επιδράσεις από τη μεταλλοτεχνία. Με τη χρήση του λευκού και του πορφυρού χρώματος διακρίνονταν οι γυναίκες από τους άνδρες.

Σημαντικοί αγγειογράφοι του αττικού εργαστηρίου ήταν ο ζωγράφος του Νέσσου (Εικ. 1), ο ζωγράφος των Γοργόνων (Εικ. 2), ο Σοφίλος με τα άθλα Πατρόκλου (Εικ. 3), οι Κλειτίας και Εργότιμος που κατασκεύασαν το αγγείο «François» (Εικ. 4) στο οποίο διακρίνονται 270 μορφές και 121 επιγραφές. Το εν λόγω αγγείο έχει ύψος 66 εκ. και η διακόσμηση είναι χωρισμένη σε ζώνες. Στα χείλη παριστάνεται ο χορός των νέων της Αττικής μετά τη σωτηρία τους από τον Θησέα και στην άλλη όψη του το κυνήγι του Καλυδώνιου κάπρου από τον Μελέαγρο και την Αταλάντη. Στη ζώνη του λαιμού αποτυπώνεται ζωγραφικά σκηνή κενταυρομαχίας και αρμοτοδρομίας προς τιμή του νεκρού Πατρόκλου. Στη κοιλιά του αγγείου εικονίζεται η μεγάλη πομπή των θεών στο ανάκτορο του Πηλέα για το γάμο του με τη Θέτιδα. Στην τέταρτη ζώνη αποδίδεται εικαστικά ο φόνος του Τρωίλου από τον Αχιλλέα και η επιστροφή του Ηφαίστου στον Όλυμπο, ενώ ακολουθεί η ζωφόρος με τις Σφίγγες και τα λιοντάρια που επιτίθενται σε ελάφια. Στο κάτω μέρος της κοιλιάς του αγγείου υπάρχουν ακτίνες και στο πόδι του εικονίζεται σκηνή από μάχη Πυγμαίων και Γερανών. Ένας ακόμη σπουδαίος κεραμέας της ίδιας περιόδου ήταν ο Νέαρχος (Εικ. 5) ο οποίος ζωγραφίζει τον Αχιλλέα να ζεύει τα άλογα.

Στο β΄ τέταρτο του 6ου αιώνα π.Χ. ανήκουν οι λεγόμενοι «τυρρηνικοί» αμφορείς, που προορίζονταν για τη Δύση (Ετρουρία), με παραστάσεις από τη μυθολογία (Εικ. 6). Στην αγγειογραφία του γ΄ τετάρτου του 6ου αιώνα π.Χ., κυριαρχούσε ο Λυδός ο οποίος απεικόνιζε κυρίως Σατύρους (Εικ. 7), καθώς και ο ζωγράφος του Αμάση που φιλοτεχνούσε Σατύρους και Μαινάδες (Εικ. 8, Εικ. 9). Σημαντική θέση κατείχε επίσης ο Εξηκίας, το μεγαλόπρεπο και δραματικό ύφος του οποίου αποτυπώνεται σε θέματα όπως η αυτοκτονία του Αίαντα (Εικ. 10), ο Αχιλλέας με τον Αίαντα να παίζουν πεσσούς (Εικ. 11), ο Διόνυσος που ταξιδεύει (Εικ. 12).

Εκτός από το αττικό, σημαντικό ήταν το κορινθιακό εργαστήριο. Σε ένα κορινθιακό αμφορέα αυτής της εποχής (Εικ. 13), εικονίζεται η κωμικοτραγική στιγμή του φόνου της Ισμήνης από τον σύζυγό της Τυδέα, ενώ ο εραστής της τρέχει να σωθεί. Πέρα από παραστάσεις μυθολογικού περιεχομένου, συνεχίζουν να δεσπόζουν τα θέματα της πρωτοκορινθιακής κεραμεικής, όπως γρύπες, λιοντάρια, σφίγγες σε ένα βάθος διάσπαρτο από ρόδακες οι λεπτομέρειες των οποίων αποδίδονται πρόχειρα (Εικ. 14).

Γύρω στο 525 π.Χ., στην Αθήνα ο ζωγράφος του Ανδοκίδη χρησιμοποίησε για πρώτη φορά την ερυθρόμορφη τεχνική στη διακόσμηση των αγγείων. Τώρα, οι μορφές των παραστάσεων διατηρούν το κοκκινωπό χρώμα του πηλού, ενώ το βάθος της παράστασης βάφεται μαύρο, όπως και οι λεπτομέρειες των μορφών και τα φυτικά, γεωμετρικά κοσμήματα. Πρόκειται για μια τεχνική αντίστροφη από τη μελανόμορφη, όπου οι φιγούρες ζωγραφίζονται μαύρες πάνω στην κοκκινωπή επιφάνεια του αγγείου. Η ερυθρόμορφη τεχνική, επιτρέπει στους καλλιτέχνες να κινούνται πιο ελεύθερα στην απόδοση της προοπτικής και των λεπτομερειών. Ο Ανδοκίδης, υπήρξε μαθητής του Εξηκία και έδωσε σημαντικά δείγματα αγγειογραφίας με μυθολογικές σκηνές, όπως τον Ηρακλή να αναπαύεται συντροφευόμενος από την προστάτιδά του θεά Αθηνά (Εικ. 15, Εικ. 16) ή να χαϊδεύει τον Κέρβερο παρουσία και πάλι της θεάς (Εικ. 17).

Η μελανόμορφη τεχνική δεν εγκαταλείφθηκε αμέσως με την εμφάνιση της ερυθρόμορφης. Χρησιμοποιήθηκε για τη διακόσμηση των ληκύθων (Εικ. 18), των Παναθηναϊκών αμφορέων που προσφέρονταν ως έπαθλα στους Παναθηναϊκούς αγώνες, όπου στη μια πλευρά εικονιζόταν η Αθηνά και στην άλλη το αγώνισμα στο οποίο πρώτευε ο βραβευόμενος (Εικ. 19, Εικ. 20).

Εκτός από τον Ανδοκίδη, σημαντικοί εκπρόσωποι της ερυθρόμορφης κεραμεικής ήταν ο Ευθυμίδης (Εικ. 21), ο Ευφρόνιος (Εικ. 22) -ο οποίος εικονίζει σε έναν κρατήρα τον ύπνο και τον θάνατο να μεταφέρουν τον νεκρό Σαρπηδόνα- καθώς και οι Φιντίας και Σμίκρος που αποτυπώνουν εικαστικά σε έναν στάμνο μάθημα μουσικής (Εικ. 23).

Η ερυθρόμορφη κεραμεική έφτασε στην ωρίμανσή της με έργα καλλιτεχνών όπως ο Κλεοφράδης που αναπαριστά διονυσιακά θέματα στα αγγεία του (Εικ. 24), τα οποία ξεχωρίζουν χάρη στην αίσθηση της κίνησης, της έντασης, της εκφραστικότητας των μορφών και του πάθους. Ανάλογα στοιχεία συναντά κανείς και στα έργα του Δούρι, με χαρακτηριστικό παράδειγμα μια κύλικα στο εσωτερικό της οποίας ζωγραφίζεται η Ηώ που μεταφέρει το νεκρό σώμα του γιού της Μέμνονα (Εικ. 25). Σε αντίστοιχη κλίμακα κινούνται και δημιουργοί όπως ο Μάκρων, που διακρίνεται στην απόδοση των πτυχώσεων των ενδυμάτων (Εικ. 26) και ο ζωγράφος του Βερολίνου που φιλοτεχνεί κομψές μορφές -κυρίως Σατύρων (Εικ. 27, Εικ. 28)- τις αρετές των οποίων θα μιμηθούν οι καλλιτέχνες της πρώιμης κλασικής εποχής.

Στειακάκης Χρυσοβαλάντης
(Ιστορικός Τέχνης)

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

  • Gombrich, E. H., Το χρονικό της τέχνης, Μτφρ. Κάσδαγλη Λ., Αθήνα, Μ.Ι.Ε.Τ, 19992.
  • Κοκκορού-Αλευρά, Γ., Η τέχνη της αρχαίας Ελλάδας. Σύντομη Ιστορία (1050-50 π.Χ), Αθήνα, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1995.
  • Χόνορ, Χ. - Φλέμινγκ, Τζ., Ιστορία της τέχνης, τόμ. 1, Μτφρ. Παππάς Α., Αθήνα, Εκδόσεις Υποδομή, 1991.

Στειακάκης Βαλάντης

Ο Χρυσοβαλάντης Στειακάκης είναι Ιστορικός Τέχνης - Δρ. στις «Σπουδές στην Ελληνικό Πολιτισμό» και μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης. Έχει συμμετάσχει σε ερευνητικά προγράμματα τεχνοκριτικής και έχει εργαστεί και εργάζεται ως εκπαιδευτής για το μάθημα της ιστορίας της τέχνης σε Δημόσια και Ιδιωτικά Ι.Ε.Κ. της Αθήνας και της Κρήτης, σε Σ.Δ.Ε. και Κ.Δ.Β.Μ. της Κρήτης, σε Κολλέγιο - Παράρτημα Αγγλικού Πανεπιστημίου στην Κρήτη, καθώς και στη Σχολή Ξεναγών της Αθήνας. Παράλληλα, έχει εργαστεί ως επιμορφωτής στα Εικαστικά Εργαστήρια του Εκπαιδευτικού Tομέα του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης, αλλά και ως αρχαιολόγος στην Κρήτη. Ταυτόχρονα, επιμελείται εικαστικές εκθέσεις και παραμένει ερευνητικά ενεργός, μετέχοντας σε διεθνή και εθνικά συνέδρια ιστορίας της τέχνης, εκδίδοντας μελέτες, αρθρογραφώντας και παραθέτοντας διαλέξεις - ομιλίες που άπτονται ζητημάτων αισθητικής.

Έκθεση εικόνων

Εικ. 1. Μελανόμορφος αττικός αμφορέας με πάλη Ηρακλή - Νέσσου, Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, δ΄ τέταρτο 7ου αιώνα π.Χ.Εικ. 2. Μελανόμορφος δίνος του ζωγράφου των Γοργόνων, Παρίσι, Μουσείο Λούβρου, α΄ τέταρτο 6ου αιώνα π.Χ.Εικ. 3. Θραύσμα δίνου του Σοφίλου, Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 570 π.Χ.Εικ. 4. Αγγείο «François», αττικός μελανόμορφος ελικωτός κρατήρας, Φλωρεντία, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 570 π.Χ.Εικ. 5. Θραύσμα κανθάρου του Νεάρχου, Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 570 π.Χ.Εικ. 6. Τυρρηνικός αμφορέας, Μόναχο, Κρατική Αρχαιολογική Συλλογή, 6ος αιώνας π.Χ.Εικ. 7. Κιονωτός κρατήρας Λυδού, Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο, 550 π.Χ.Εικ. 8. Μελανόμορφος αττικός αμφορέας του ζωγράφου Αμάση, Παρίσι, Μουσείο Λούβρου, 530 π.Χ.Εικ. 9. Μελανόμορφος αττικός αμφορέας του ζωγράφου Αμάση, Παρίσι, Μουσείο Λούβρου, 540 π.Χ.Εικ. 10. Μελανόμορφος αττικός αμφoρέας του Εξηκία, Βουλώνη, Αρχαιολογική Συλλογή, 6ος αιώνας π.Χ.Εικ. 11. Αττικός αμφορέας του Εξηκία, Ρώμη, Μουσείο του Βατικανό, 525 π.Χ.Εικ. 12. Κύλικας του Εξηκία, Μόναχο, Κρατική Αρχαιολογική Συλλογή, 535 π.Χ.Εικ. 13. Κορινθιακός αμφορέας, Παρίσι, Μουσείο Λούβρου, 560 π.Χ.Εικ. 14. Κορινθιακή οινοχόη, Παρίσι, Μουσείο Λούβρου, 600 π.Χ.Εικ. 15. Αμφορέας του Ανδοκίδη, Μόναχο, Κρατική Αρχαιολογική Συλλογή, 510 π.Χ.Εικ. 16. Αμφορέας του Ανδοκίδη, Ηρακλής και Αθηνά, Μόναχο, Κρατική Αρχαιολογική Συλλογή, 510 π.Χ.Εικ. 17. Αμφορέας του Ανδοκίδη, Ηρακλής, Αθηνά και Κέρβερος, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου, 510 π.Χ.Εικ. 18. Αττική λήκυθος του ζωγράφου της Μέγαιρας, Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 5ος αιώνας π.Χ.Εικ. 19. Παναθηναϊκός αμφορέας του Κλεοφράση Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 500 π.Χ.Εικ. 20. Παναθηναϊκός αμφορέας του Κλεοφράση Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 500 π.Χ.Εικ. 21. Ερυθρόμορφος αμφορέας του Ευθυμίδη, Μόναχο, Κρατική Αρχαιολογική Συλλογή, 510 π.Χ.Εικ. 22.  Κρατήρας Ευφρονίου, Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο, 510 π.Χ.Εικ. 23. Υδρία του Φιντία, Μόναχο, Κρατική Αρχαιολογική Συλλογή, 520 π.Χ.Εικ. 24. Αμφορέας του Κλεοφράση, Μόναχο, Κρατική Αρχαιολογική Συλλογή, 490 π.Χ.Εικ. 25. Κύλικα του Δούρι, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου, 490 π.Χ.Εικ. 26. Σκύφος του Μάκρωνος, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 480 π.Χ.Εικ. 27. Αμφορέας του ζωγράφου του Βερολίνου, Βερολίνο, Παλαιό Μουσείο, 490 π.Χ.Εικ. 28. Κρατήρας του ζωγράφου του Βερολίνου, Μουσείο του Λούβρου 490 π.Χ.