Εκτύπωση αυτής της σελίδας
Τρίτη, 10 Μαρτίου 2009 16:12

Μανιερισμός

Γράφτηκε από την 
Andrea Palladio Andrea Palladio

Καλλιτεχνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στην Ιταλία, τον 16ο αιώνα. Σύμφωνα με μια παλαιότερη αντίληψη, ο κλασικισμός της Αναγεννήσεως, παρουσιάζεται σαν κορύφωση της ισορροπίας και της τελειότητας, μετά από μια φάση πειραματισμών και έρευνας και ακολουθείται από μια φάση, εκζήτησης και πολυπλοκότητας. Ο Μανιερισμός τις μορφολογικές και ψυχολογικές της αρχές της ηρεμίας και της ευπρέπειας και κατέληξε σε εκφράσεις εφιαλτικές, επιτηδευμένες, που διατύπωναν με τρόπους περίπλοκους και συχνά αντιφατικούς τον κρυφό αισθησιασμό και την πνευματική και ηθική ανησυχία της εποχής.

vazari
Giorgio Vazari
Ο Βαζάρι αναφέρει, ότι οι καλλιτέχνες αυτοί υπήρξαν συχνά ιδιότροποι και παράξενοι, πότε τρομερά μισάνθρωποι και τρομοκρατημένοι από την ιδέα του θανάτου όπως ο Ποντόρμο, πότε επιρρεπείς στα μακάβρια θέματα όπως ο Ρόσσο που πήγαινε τις νύχτες και ξέθαβε νεκρούς, ο Φερρούτσι, που φορούσε γιλέκο από δέρμα απαγχονισμένου ανθρώπου και ο Μπαρτολομέο Τόρρι, ο οποίος για να μελετήσει την ανατομία, διατηρούσε στα δωμάτια, ακόμα και κάτω από το κρεβάτι του, μέλη και κομμάτια από ανθρώπινα σώματα που ρύπαιναν το σπίτι. Πότε οπαδοί της μαύρης μαγείας ή αλχημιστές όπως ο Ρούστιτσι, ο οποίος ζούσε μαζί με διάφορα ζώα και είχε ένα ειδικό δωμάτιο με οχιές και άλλα φίδια και ο Παρμιτζιανίνο που εγκατέλειψε την ζωγραφική για την αλχημεία.
parmigianino
Parmigianino
Ο όρος Μανιερισμός είναι μοντέρνος και χρησιμοποιείται συχνά με υποτιμητική έννοια, αλλά στον 16ο αιώνα και αργότερα η λέξη «μανιέρα», δηλαδή «τρόπος» ήταν κοινή. Ο Μανιεριστής Βαζάρι χαρακτήριζε την ζωγραφική της εποχής του ως μοντέρνα μανιέρα. Η ανάγκη του καλλιτέχνη να υιοθετήσει έναν ορισμένο «τρόπο» ζωγραφικής προερχόταν από την πεποίθηση ότι την τελειότητα σε όλους τους τομείς της τέχνης την είχαν φτάσει μόνο οι τρείς μεγάλοι, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Ραφαήλ και κυρίως ο Μιχαήλ Άγγελος. Οπότε στους μοντέρνους δεν απέμενε άλλο, παρά να μιμηθούν τους τρόπους τους. Από τα πρώτα περίφημα πρότυπα που χρησίμευσαν στους μανιεριστές για να αντλήσουν δείγματα, ήταν τα προσχέδια του Μιχαήλ Άγγελου και του Λεονάρντο ντα Βίντσι.
el_greco10
El Greco
Μερικοί καλλιτέχνες δέχονταν μοιρολατρικά την άποψη, ότι οι μεγάλοι καλλιτέχνες είχαν ότι ήταν δυνατό να κατορθώσει η τέχνη και για αυτό το λόγο, πάσχιζαν να μάθουν όσα ήξερε ο Μιχαήλ Άγγελος και να μιμηθούν το ύφος του. Αντέγραφαν τα γυμνά του και τα έβαζαν στους πίνακές τους, αδιαφορώντας αν ταίριαζαν ή όχι.
Παρά τις αρχές τους, οι μανιεριστές δημιούργησαν πρωτότυπα και πολύ σημαντικά έργα. Μερικοί καλλιτέχνες προσπάθησαν να τους ξεπεράσουν στο πεδίο της ευρηματικότητας. Θέλησαν να ζωγραφίσουν εικόνες γεμάτες βαθιά νοήματα και σοφία δυσνόητη, που την καταλάβαιναν μόνο οι πιο βαθυστόχαστοι λόγιοι, που γνώριζαν το πραγματικό νόημα των αιγυπτιακών ιερογλυφικών. Άλλοι προσπαθούσαν να τραβήξουν την προσοχή κάνοντας τα έργα τους λιγότερο φυσικά και σαφή, λιγότερο απλά και αρμονικά από τα έργα των μεγάλων δασκάλων. Η ψύχωση των νέων καλλιτεχνών, να ξεπεράσουν τους κλασικούς, τους οδήγησε σε παράξενους και εξεζητημένους πειραματισμούς.

tintoreto
Tintoretto
Οι μεγάλοι κλασικοί καλλιτέχνες είχαν αρχίσει να ενθαρρύνουν καινοφανή και πρωτότυπα πειράματα και δοκίμαζαν νέους και ανορθόδοξους τρόπους στη σύνθεση και στο χρώμα και έψαχναν για καινούριες δυνατότητες στην τέχνη. Ο Μιχαήλ Άγγελος, είχε δείξει πολλές φορές περιφρόνηση για κάθε σύμβαση και αυτό γινόταν κυρίως στα αρχιτεκτονικά του έργα, όπου εγκατέλειπε τους απαράβατους κανόνες της κλασικής παράδοσης, για να ακολουθήσει τα δικά του κέφια και παραξενιές. Με αποτέλεσμα να ψάχνει για νέες μεθόδους και τρόπους έκφρασης.
Ο Μανιερισμός είναι μια μετακλασική αισθητική με αρκετά χαρακτηριστικά όπως η δεξιοτεχνία, ο αντιρεαλισμός, ο ελιτισμός, η επιτήδευση και η εκζήτηση, που εκφράζεται με ανορθόδοξους συνδυασμούς και εκκεντρικότητες και η κυριαρχία της μανιέρας, δηλαδή το μορφικό στοιχείο γίνεται αυτοσκοπός, ή κρύβει μια βαθύτερη αίσθηση αμηχανίας.
gianbolo
Giambologna
Το κέντρο του Μανιερισμού μεταφέρθηκε αργότερα στη Ρώμη, όπου εγκαταστάθηκαν διάφοροι καλλιτέχνες, όπως ο Παρμιτζιανίνο. Οι καλλιτέχνες μετά τη δήωση της πόλεως του 1527, διασκορπίστηκαν σε όλη την Ιταλία, όπως ο Ρόσσο και αργότερα ο Πριματίτσιο, πήγαν στο Φονταινεμπλώ, στην αυλή του Φραγκίσκου Α΄, από όπου ξεκίνησε η διάδοση της νέας ιταλικής τεχνοτροπίας που δεν άργησε να κατακτήσει και άλλες βασιλικές αυλές και κατά τα τέλη του αιώνα ολόκληρη την Ευρώπη. Στο διάστημα αυτό η Μάντοβα και η Πάρμα έγιναν νέα κέντρα του Μανιερισμού στην Ιταλία, ιδιαίτερα η Μάντοβα με την αρχιτεκτονική και τις νωπογραφίες του Τζούλιο Ρομάνο στο ανάκτορο Τέ.
Στις χώρες του Βορρά, στη Γερμανία, στην Ολλανδία και στην Αγγλία, οι καλλιτέχνες βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια πιο πραγματική κρίση, από εκείνη που αντιμετώπισαν οι συνάδελφοί τους στην Ιταλία και στην Ισπανία. Οι Νότιοι είχαν μόνο το πρόβλημα πώς να ζωγραφίσουν με καινούριο και εντυπωσιακό τρόπο. Στο Βορρά έπρεπε να απαντήσουν στο ερώτημα, αν θα συνεχιζόταν ή όχι η τέχνη της ζωγραφικής. Η κρίση αυτή δημιουργήθηκε με την Μεταρρύθμιση. Πολλοί διαμαρτυρόμενοι είχαν αντιρρήσεις στο θέμα των εικόνων ή των αγαλμάτων αγίων στις εκκλησίες και τα θεωρούσαν δείγματα της παπικής ειδωλολατρίας. Έτσι, οι ζωγράφοι στις προτεσταντικές περιοχές, έχασαν την κύρια πηγή εισοδήματος, τη ζωγραφική εικόνων για τις εκκλησίες. Οι καλβινιστές αντιδρούσαν και σε άλλες μορφές πολυτέλειας, όπως η χαρούμενη διακόσμηση των σπιτιών. Το κλίμα και το ύφος των κτιρίων ήταν ακατάλληλα για μεγάλες τοιχογραφίες. Μόνο η εικονογράφηση βιβλίων και οι προσωπογραφίες απόμεναν ως πηγή εισοδήματος για τους καλλιτέχνες.
hans
Hans Holbein
Η αντίδραση στον Μανιερισμό εκδηλώθηκε ήδη στον 16ο αιώνα από μερικούς οπαδούς της Αντιμεταρρυθμίσεως, από την οποία όμως επηρεάστηκαν και ορισμένοι μανιεριστές που εκδηλώνουν στα έργα τους κάποια θρησκευτική διάθεση και ευλάβεια. Η αντίδραση αυτή επικράτησε τον 17ο αιώνα με την επιστροφή στον κλασικισμό και εκφράζεται καθαρά στην περίφημη επίκριση του Μπελλόρι, ο οποίος αναφερόμενος στην εποχή του Μανιερισμού υποστήριξε ότι «ούτε στην Ιταλία, ούτε έξω από αυτή υπήρχε τότε αληθινός ζωγράφος, γιατί οι τεχνίτες, εγκαταλείποντας την μελέτη της φύσεως, νόθευσαν την τέχνη με την μανιέρα, δηλαδή την φανταστική. Ιδέα, που στηριζόταν στην εφαρμογή κανόνων και όχι στην μίμηση της φύσεως».
Το ενδιαφέρον για τον Μανιερισμό και η επανεκτίμησή του άρχισαν από το 1911 με την μελέτη του Μπούσσε «Μανιερισμός και Μπαρόκ».
Οι κυριότεροι εκπρόσωποι του Μανιερισμού είναι: Andrea Palladio (1508-80) (Αντρέα Παλλάντιο), Benvenuto Cellini (1500-71) (Μπενβενούτο Τσελλίνι), Parmigianino (1503-1540) (Παρμιτζιανίνο), Giovanni da Bologna ή Giambologna (1529-1608) (Τζιοβάννι ντα Μπολόνια ή Τζιανμπολόνια), Tintoretto (1518-1594) (Τιντορέττο), El Greco (1541-1614) (Δομήνικος Θεοτοκόπουλος), Hans Holbein (1497-1543) (Χάνς Χόλμπαιν ο Νεότερος), Giorgio Vasari (1511-74) (Τζόρτζιο Βαζάρι).

 


Βιβλιογραφία:

-E.H. Gombrich, 1998, «Το χρονικό της Τέχνης», Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
-Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι

 

Κατερίνα Ρουμπέκα

Eιμαι απόφοιτος της Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ απο το 2006 ενώ παράλληλα απέκτησα και τον τίτλο του τεχνικού συντήρησης έργων ζωγραφικής απο δημόσιο ΙΕΚ. Από το 1996 έχω λάβει μέρος σε πολυάριθμες ομαδικές εκθέσεις ενώ σε μια εξ αυτών απέσπασα και βραβείο. Πιο πρόσφατη έντονη δημιουργική εμπειρία, τα καθήκοντα μου ώς βοηθός σκηνοθέτη σε ταινία μικρού μήκους που φτιάχτηκε απο το artspot.gr